شوخی قومیتی از چه زمانی در ایران رایج شد؟ - گردشگران شاد

به گزارش گردشگران شاد، محققان جامعه شناسی در پژوهشی تاریخ شوخی های قومیتی در ایران را آنالیز نموده اند و به این نتیجه رسیدند که این شوخی ها از سده های ابتدایی بعد از اسلام در ایران رواج داشته است.

به گزارش گردشگران شاد به نقل از ایسنا، خنده و شوخی یکی از مهم ترین ویژگی ها و خصوصیات جامعه بشری محسوب می گردد که سابقه ای به قدمت نوع بشر دارد. از گذشته های دور تا به امروز، این پدیده به عنوان یک عنصر فرهنگی- اجتماعی و به صورت ثابت در همه فرهنگ ها و جوامع وجود داشته است. فرهنگ شوخی و خنده هم از نظر شکل و هم از نظر محتوا بسیار گسترده و متنوع است. یکی از زیرمجموعه های این فرهنگ، شوخی قومیتی است. محققان در پژوهشی شوخ طبعی قومیتی در ایران را آنالیز نموده اند.

در این پژوهش که توسط وحید قاسمی عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان، محمدرضا جوادی یگانه عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران و فاطمه نصر اصفهانی فارغ التحصیل دکترای جامعه شناسی دانشگاه اصفهان انجام داده اند، آمده است:در شوخ طبعی قومیتی عموما قومیت ها، گروه های اقلیت، ساکنان شهرها، روستائیان و سایر گروه های حاشیه ای اجتماع به عنوان گروه هدف شوخ طبعی در نظر گرفته شده و دستمایه شادی آفرینی و شوخ طبعی قرار می گیرند.

نویسندگان این مقاله می گویند:چنین شوخ طبعی هایی در بسیاری از کشورهای دنیا و در ادوار تاریخی گوناگون شایع و رایج بوده و هستند. به عنوان مثال، در انگلستان، اکثریت انگلیسی تبار معمولا اسکاتلندی ها و ایرلندی ها را مورد تمسخر قرار می دهند. در آمریکا نیز سفیدپوستان، گروه های نژادی و قومی دیگر، از جمله سیاهان، چینی ها، اسپانیولی تبارها و در سال های اخیر به ویژه اعراب و مسلمانان را به سوژه خود تبدیل نموده و به جوک سازی در خصوص آنان می پردازند.

این جامعه شناسان درباره پیشینه شوخی های قومیتی در ایران می گویند: در جامعه ایران نیز به عنوان یک جامعه چندقومیتی، شوخ طبعی های قومیتی بسیار متداول هستند. در دو دهه اخیر، به دنبال وقوع انقلاب اطلاعات و همراه با ایجاد و گسترش فناوری های ارتباطی، زمینه مساعدی برای فراوری و انتقال شوخ طبعی های قومیتی به ویژه در قالب جوک های قومیتی فراهم آمده است.

بر اساس آن چه در این مقاله آمده است؛ هدف اصلی این پژوهش ارائه تصویری کلی از مجموعه متنوع شوخ طبعی های قومیتی در ادبیات و فرهنگ عامه جامعه ایران بوده و این موضوع دارای صبغه ای تاریخی است، بنابراین محققان از روش مطالعه اسنادی استفاده نموده اند.

در این پژوهش آمده است:نخستین و مهم ترین یافته تحقیق حاضر که به وسیله آنالیز و مطالعه دقیق کتب و نشریات قدیمی موجود در حوزه شوخ طبعی به دست آمده، آن است که شوخ طبعی قومیتی به عنوان یکی از زیرمجموعه های مهم فرهنگ خنده در فرهنگ ایرانی از سده های ابتدایی بعد از اسلام حضور داشته و از این طریق، گروه های اقلیت و ساکنان شهرها و قومیت های گوناگون دستمایه شوخ طبعی و خنده مردم جامعه واقع می شدند.

در ادبیات فارسی، چندین قالب ادبی برجسته وجود دارند که بر مبنای شوخ طبعی با قومیت ها و اقلیت های قومی- دینی شکل گرفته اند. این قالب های ادبی عبارتند از: شهرآشوب ها، کارنامه سرایی، شوخ طبعی مختلط یا درهم و برهم و شوخ طبعی با لهجه های محلی.

نویسندگان این مقاله معتقدند، شوخ طبعی قومیتی در ایران تنها منحصر به ادبیات مکتوب و فاخر و محدود به شگردها و صنایع ادبی مورد استفاده شعرا و نویسندگان نیست بلکه بخش قابل توجهی از شوخ طبعی های قومیتی در خلال نمایش های سنتی کمیک فراوری و عرضه شده است. سیاه بازی، صندوق کابلی یا چهار صندوق نمایش های کمیکی هستند که در آن ها شوخی های قومیتی رواج داشته است.

پژوهشگران می گویند: به منظور دستیابی به تاریخچه دقیق تری از شوخ طبعی های قومیتی در ایران، می توانیم این گونه شوخ طبعی ها را بر مبنای محتوا یا گروه هدف آن ها به چند دسته تقسیم کنیم. نهضت شعوبیه و تحقیر اعراب، تحقیر ترکان، هجو روستائیان و روستازادگان، هجو مردم خراسان و همچنین هجو مردم سایر شهرها از جمله محتوای شوخی های قومیتی در ایران بوده است.

در دو پژوهش دیگری که در این خصوص انجام گرفته، آمده است:در دوره معاصر، شهر تهران سوژه اشعار و نوشته های شوخ طبعانه بعضی از شعرا و نویسندگان کشور ما قرار گرفته است. به عنوان مثال، ایرج میرزا خراسان را از لحاظ شعر و ادب بر تهران فزونی می نهد و مردم تهران را کسانی می شناسد که اشعار بد خود را به دیگران نسبت می دهند. شهریار تبریزی نیز که از سال های جوانی در تهران زندگی نموده بود، از خودپسندی و غرور اهالی تهران و تحقیر مردم سایر شهرستان های کشور توسط آنان به شدت رنجیده بود و لذا در سروده ای تند آنان را به باد انتقاد گرفته بود.

این پژوهش در اولین شماره دوره بیست و ششم نشریه علمی پژوهشی مطالعات جامعه شناختی دانشگاه تهران منتشر شده است.