جفتی، ساز نفس گیر - گردشگران شاد

به گزارش گردشگران شاد، نی جُفتی چنان که از نام آن پیداست به معنی دو عدد نی است که به هم جفت و متصل هستند.

نی جفتی پیشینه زیادی دارد و از هزاران سال پیش در مناطق گسترده ای از خاورمیانه ساز مهم مراسم شادمانی ها بوده است. ابونصر فارابی در قرن چهارم هجری (950 میلادی) دو نمونه از آن را شناسایی کرده و در کتاب موسیقی الکبیر خود به تصویر کشیده است.

ساز جفتی یکی از سازهای اصیل و قدیمی هرمزگان و یکی از پایه های موسیقی سنتی بندرعباس است. حوزه جغرافیایی این ساز بندرعباس، بندرلنگه، میناب و به صورت پراکنده در دیگر مناطق استان است.

طول این ساز بسته به بم و یا زیر بودن صدای ساز، بلند یا کوتاه است و معمولاً 20 تا 25 سانتی متر طول دارد. بر روی هرکدام از نی ها شش سوراخ تعبیه شده است. که توسط همین سوراخ ها نواختن انواع ملودی را امکان پذیر می سازد.

این ساز در محافل سرور و جشن ها نواخته می شود و به هیچ عنوان در مراسم عزا از آن استفاده نمی شود.

از ویژگی های شاخص این ساز این است که فقط در جشن ها، عروسی ها و حتی برخی بازی های بومی مورداستفاده قرار می گیرد و دیگر اینکه رطوبت در میزان صدای آن نقش دارد.

در قدیم جفتی را با شش نت می نواختند اما اکنون با هفت نت کامل نواخته می شود. کوک جفتی در اثر آب وهوا و رطوبت تغییر گام پیدا می کند و شاید ربع پرده یا نیم پرده بالا و پایین شود. و اگر از یک شاخه نی نباشد صدای ساز تغییر پیدا می کند.

نی جفتی پایه موسیقی بندری است و در بیشتر مواقع همراه دیگر سازها مورداستفاده قرار می گیرد و چون از دو عدد نی ساخته شده صدای آن بسیار پرحجم و گیراست و علاوه بر تکنوازی همراه با سازهای کوبه ای نیز به کار می رود.

این ساز ازجمله سازهای بومی است که رفته رفته به دست فراموشی سپرده می شود و نسل جدید کمتر گرایش به آن دارند و می توان گفت اگر ساختن و نواختن آن به نسل جدید آموزش داده نشود درخطر قرار می گیرد.

در حال حاضر بهترین نوازنده جفتی قنبر راستگو در میناب است. او از برجسته ترین نوازندگان موسیقی جنوب ایران (جفتی) است که در هرمزگان به خالو قنبر معروف است و شیوه نوازندگی او در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

نوازندگی جفتی از عهده هر کسی برنمی آید اما قنبر راستگو با وجود کهولت سن، آن ساز نفس گیر را چنان ماهرانه می نوازد که مخاطب را مجذوب خود می کند.

متأسفانه جامعه امروز مورد هجوم گسترده تبلیغاتی در حوزه موسیقی غربی قرارگرفته و طبیعتاً ماهواره ها و شبکه های خارجی سهم زیادی در اشاعه و تبلیغ این نوع موسیقی دارند و همین شرایط موجب آشنایی نسل نوجوان و جوان با موسیقی غربی شده است.

اگر متولیان امر فضا را به گونه ای هدایت کنند که موسیقی سنتی بیشتر از این ها موردتوجه قرار گیرد، به طور حتم هم شناخت درستی از سازهای سنتی و موسیقی سنتی فراهم می شود و هم نسل جدید به این سمت وسو گرایش پیدا می کنند.

همچنین برنامه ریزی برای آموزش این رشته و انتقال به نسل حاضر، برگزاری رویدادها و جشنواره ها می تواند در این راه تأثیرات فراوانی داشته باشد.

* گزارش از بهاره جوشعار (کارشناس میراث فرهنگی)