نقشه ترکیه برای حضور در آینده سوریه چیست؟ - گردشگران شاد

به گزارش گردشگران شاد، پژوهشگر مسائل خاورمیانه می گوید: یکی از نگرانی های جدی که در مورد تداوم حضور نیروهای نظامی ترکیه در شمال سوریه وجود دارد، تجربه این کشور در قبال خود سوریه و استان هاتای و نیز مناطق ترک نشین در قبرس شمالی است، به عبارتی دیگر ترکیه هربار که با نیروی نظامی وارد خاک کشوری شده است، بدنبال ماندن بلند مدت بوده است!

ابوالفضل خدائی: ارتش سوریه در روزهای اخیر چندین منطقه را از چنگال تروریست ها و شورشیان آزاد نموده است و طی آخرین اخبار با آزادسازی مناطق حومه حلب امنیت در این شهر به طور کامل برقرار شده است. این تحولات در حالی رخ می دهد که رهبران روسیه و ترکیه در 19 دی ماه درباره آتش بس در ادلب توافق کردند که تنها دو روز بعد با حملات تروریست ها نقض شد. از سوی دیگر تنش ها بین ترکیه و سوریه نیز شدت گرفته است و آنکارا نیز حضور نظامی خود در ادلب را گسترش بخشیده و تهدید نموده که اگر مذاکراتش با روسیه بی فرجام بماند دست به اقدامات دیگری خواهد زد. برای آنالیز دلایل حضور نظامی ترکیه در ادلب و تشدید بحران در این منطقه با اردشیر پشنگ پژوهشگر مسائل خاورمیانه گفت و گو نموده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

به نظر شما هدف اصلی ترکیه از حضور نظامی در ادلب چیست؟ آنکارا مانند حمله به شمال سوریه مواردی چون مبارزه با تروریسم و همچنین جلوگیری از ورود آوارگان را برای توجیه حضورش در سوریه عنوان می نماید؛ معینا به جز این موارد اردوغان چه نقشه هایی در سر دارد؟

از منظری کلان باید حضور این روزهای ارتش ترکیه در ادلب را متاثر از استراتژی کلی آنکارا در قبال سوریه قلمداد کرد فرایندی که از سال 2011 آغاز و تا به امروز ادامه داشته است. این کشور در قبال سوریه چندین بار مجبور شده تا استراتژی و هدف گذاری اش را تغییر دهد که می توان دلیل آن را افزایش فشار از سوی دیگر بازیگران و ناتوانی ترکیه از لحاظ دیپلماتیک و نظامی در قبال رقبا و نحوه رقم خوردن تحولات میدانی و عملی ارزیابی کرد. در یک فرایند کلی در می یابیم که ترکیه ابتدا سیاست سکوت و انتظار اختیار کرد تا شاید خود نیروهای داخلی در سوریه، بشار اسد را هم سرنوشت با حسنی مبارک و دیگر رهبران ساقط شده در بهار عربی کند. اما هشت ماه پس از این شرایط و با نتیجه ندادن این فرایند خود ترکیه دست به کار شد و تمام کوشش خود را برای سرنگون کردن بشار اسد آغازید.

ترکیه بدنبال آن بود با همراه سازی غرب و بخصوص اوباما، بار اصلی حمله به سوریه را به دوش آنان انداخته و در این بین خود از خوان رنگین و گسترده نتایج بهره برداری کند، اما کوشش های مختلف اردوغان و استفاده از ترفندها و تاکتیک های مختلف، هیچیک در اوباما کارساز نشد و آمریکا از انجام یک حمله گسترده به سوریه سرباز زد، در عین حال، ورود جدی تر ایران به حمایت از متحدش در دمشق، کار را برای آنکارا سخت تر کرد. ترکیه حتی در سال 2015 سعی کرد با ساقط کردن جنگنده های روسی، آمریکا را وارد یک معرکه و عمل صورت گرفته قرار دهد اما این مساله نیز جواب نداد.

حمایت از شبه نظامیان اسلامگرای رادیکال استراتژی دیگر ترکیه در بحران سوریه بود، گروههایی نظیر داعش و جبهه النصره و چندین و چند گروه دیگر بطور گسترده ای اقدام به یارگیری و جذب یاری از مرزهای طویل شمالی یعنی به وسیله ترکیه کردند. هرچند در مدت 2 سال داعش پیروز شد بر پهنه گسترده ای از خاک سوریه و عراق مسلط گردد، اما ماهیت فکری و فلسفی داعش و بخصوص غرب ستیز و تمامیت خواهانه این گروه، که در تولد دوباره خلافت خودخوانده ابوبکر بغدادی تبلور یافته بود، باعث شد این گروه خشن و تروریست، در محور تخاصم منطقه ای و بین المللی قرار گیرد و در نتیجه تمرکز غرب و منطقه از آینده سرنوشت بشار اسد، به سوی مهار و از بین بردن خطری بزرگ بنام داعش جلب شد.

مجموعه این فرایندها باعث شد نهایتاً در سال 2016 ترکیه، به ناگاه دچار یک چرخش جدی در سیاست خارجی اش شده و با مسکو از در آشتی و کوتاه آمدن وارد گردد! این موضوع به ایجاد سه گانه ایران، روسیه و ترکیه برای هماهنگی در شمال سوریه منجر شد.

از سال 2016 تا به امروز شاهد همکاری های این سه کشور هستیم. ترکیه در این مقطع سیاست تداوم حضور در بحران سوریه را به عنوان یک بازیگر اصلی دنبال کرد و تمام کوشش خود را برای ممانعت از تشکیل یک اقلیم خودمختار کُردی در شمال سوریه به کار بست؛ همانند آنچه که در شمال عراق وجود دارد، به خصوص اینکه نمودهای سوریه در حد گسترده ای متأثر از پ.ک.ک و رهبر آن یعنی عبدالله اوجالان هستند. در چنین شرایطی ترکیه تصمیم به همکاری با ایران و روسیه گرفته بود و در نقاطی از سوریه نیز نفوذ پیدا کرد. در عفرین شاهد بودیم ترک ها که با روس ها به توافقاتی دست یافتند و این منطقه را از دست نمودها خارج نموده و اشغال کردند و با گذشت بیش از بیست ماه از این رویداد، آنکارا در این منطقه دست به تغییرات گسترده جمعیتی زده است به نحوی که با ار همین حال جمعیت اعراب از 8 به 80 درصد افزایش پیدا نموده است.

در شمال سوریه نیز شاهد بودیم که رجب طیب اردوغان با توجه به توافقی که با ترامپ داشت به این منطقه نیز ورود پیدا کرد و در نهایت پیچیده تر شدن اوضاع این منطقه باعث شد ترکیه که از ادامه عملیات منصرف گردد.

به طور کلی میان حضور و نفوذ ترکیه با ضعف و قوت دولت سوریه ارتباطی مستقیم وجود دارد به این معنی که قدرت گیری دولت مرکزی سوریه همیشه در تضاد با منافع ترکیه بوده است چرا که از ابتدای بحران سوریه هر میزان که حاکمیت این کشور ضعیف تر می شد ترکیه حضورش را پررنگ تر می کرد. هم اکنون نیز که سوریه به یاری ایران و روسیه توانسته حاکمیتش بر قسمت عمده ای از سرزمین هایش را احیا کند طبیعی است که فشار بر نیروهای تحت حمایت ترکیه افزایش یابد. در برهه ای که نیروهای ترکیه توان مقابله با نیروهای سوریه و روسیه را ندارد شاهد هستیم که این کشور تجهیزات و کاروان جدیدی از نظامیان را به ادلب اعزام می نماید. ترکیه امیدوار است که ارتش این کشور با نیروهای سوریه و روسیه وارد درگیری نگردد و همچنین از پتانسیل روابط گرم و نزدیک خود با روسیه بهره ببرد تا بتواند شرایط همچنان اوضاع ادلب را کنترل و مدیریت کند.

ترکیه می خواهد تا زمانی که تکلیف کمیته قانون اساسی در ژنو معین می گردد، به نوعی در سوریه حضور ملموس و نظامی داشته باشد و به بهانه های مختلف از جمله استقرار آوارگان، بخش هایی از این کشور را در اختیار داشته باشد. هر قدر که میزان مناطق تحت تصرف ترکیه بیشتر باشد به طور طبیعی قدرت چانه زنی و تصمیم سازی اش در مورد آینده سوریه نیز بیشتر خواهد شد. از طرفی دولت سوریه نیز به دنبال آن است که تا قبل از اجماع جهانی مناطق از دست رفته خود را باز پس گیرد. در صورت تحقق این امر، شاید دیگر اجماع جهانی برای تغییر در سوریه از منظر این کشور بی معنا خواهد بود این دو دیدگاه متعارض و متضاد سبب شده تا آتش درگیری در روزهای اخیر در ادلب بین ارتش ترکیه و ارتش سوریه که تحت حمایت روسیه بوده شعله ورتر گردد.

آینده هم پیمانی مسکو، آنکارا و تهران را در موضوع سوریه و همچنین برگزاری نشست ها برای حل بحران این کشور را با توجه به تحولات اخیر چگونه ارزیابی می کنید؟

در مورد روابط ترکیه و روسیه همانطور که اشاره شد از سال 2016 شاهد چرخشی 180 درجه ای در مورد سیاست خارجی ترکیه در قبال روسیه بودیم. در همین حال دو کشور از یک رابطه قطع شده که حتی ممکن بود به درگیری نظامی نیز بیانجامد عبور نموده اند و در نهایت روابطی صمیمی و مستحکم شکل داده اند که زمینه ساز اجلاس سوچی و هم پیمانی سه گانه تهران، مسکو و آنکارا شده است. اما این هم پیمانی از ابتدا نیز معین بود کوتاه مدت و تاکتیکی است. چرا که اهدافی که سه کشور در قبال سوریه و به خصوص شمال این کشور دنبال می کردند از منظر استراتژیک و بلند مدت در تضاد با هم بود. ترکیه به دنبال تغییر حکومت در سوریه و یا تغییر تدریجی سیاسی به نفع نیروهای اکثریت خود در سوریه بود، که طیف سنی اخوانی را شامل می شد. در آن سو روسیه نیز به دنبال آن است که هیچ نیروی خارجی در انتها بحران سوریه در این کشور باقی نماند و تنها این مسکو باشد که به دلیل معاهده نظامی متقابل و داشتن پایگاه نظامی رسمی به حضورش در این کشور ادامه دهد. از همین رو پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، سوریه به اولین پایگاه روسیه تبدیل شده که این موضوع به نوعی ناشی از یک بازنگری و نگاه به شرق و همچنین خاورمیانه از نگاه مسکو است.

هدف اصلی ایران نیز دفاع و تقویت حاکمیت ملی سوریه و جلوگیری از تغییر اساسی نظام سیاسی است. در حالت ایده آل می توان گفت که هدف ایران در این شرایط حفظ وضع موجود و در حالت واقع بینانه حفظ حکومت بشار اسد با اعمال پاره ای اصلاحات داخلی است. از طرفی رویکرد ایران در حفظ و تقویت محور مقاومت نیز در تضاد با منافع ترکیه بوده و خوشایند روسیه نیز نخواهد بود. بنابراین می توان نتیجه گرفت که توافق تهران، آنکارا و مسکو و به طور خاص آنکارا و مسکو توافقی کوتاه مدت و تاکتیکی بوده است که پیش بینی می شد با نزدیک شدن به انتها بحران سوریه این ماه عسل نیز به دوران انتهای خود نزدیک تر شده و تضاد منافع بین بازیگران با تشدید بحران ادلب نیز آشکار گردد که در نهایت این موضوع آن دوستی 4 ساله را تحت الشعاع خود قرار می دهد.

طرح پیشنهادی ایران برای تسهیل گفت و گو بین آنکارا و دمشق را چگونه ارزیابی می کنید؟

در چنین اوضاعی شاهد هستیم که ایران پیشنهاد تسهیل گفت و گو بین ترکیه و سوریه را می دهد. ایران با ترکیه و روسیه روابط نزدیکی دارد و در این شرایط خواهان حفظ اتحادهای منطقه ای و بین المللی است؛ که یک سوی آن مقابله با آمریکا و سوی دیگر آن نزدیکی و دوستی با ایران بوده است. بنابراین رویکرد جمهوری اسلامی ایران در این برهه کاستن از سطح تنش های موجود است. به خطر افتادن توافق سوچی در شرایط فعلی با توجه به فشارهای آمریکا علیه ایران هیچگاه به نفع ایران نخواهد بود. اگر روسیه در قضیه ادلب کوتاه بیاید می تواند شرایط نه جنگ و نه صلح و همچنین شرایطی متزلزل و کم تنش تر ایجاد گردد که این امر تا حد زیادی وابسته به نگاه روسیه نسبت به بحران ادلب است.

به نظر شما بحران ادلب به کجا ختم خواهد شد؟ آیا تداوم حضور نظامی ترکیه در ادلب امکانپذیر است و یا این کشور در نهایت مجبور خواهد شد تا به حاکمیت سوریه احترام بگذارد و نیروهای خود را خارج کند؟

اما از منظر دولت سوریه باید گفت سوریها سخت نگران تکرار تجارب پیشین خود با ترکیه هستند لذا تاکید دارند که حضور ارتش ترکیه و نیروهای تحت حمایت این کشور در سوریه که از منظر حقوق بین الملل نقض حاکمیت دولت سوریه محسوب می گردد باید پایان یابد.

اما تجربه نشان داده که ترکیه در بعضی موارد به قوانین بین المللی پایبند نیست و بر مواضع خود پافشاری می نماید. ترکیه همچنین تجربه مشابه ای را نیز طی چند دهه اخیر داشته است چه در مورد استان هاتای در سوریه و چه در مورد اشغال بخشی از قبرس ترک نشین و چه در مناطقی که با یونان دچار تنش شده اند. ترکیه وقتی به چنین مناطقی ورود پیدا کردد سعی داشت تا آن را حفظ کند و در نهایت برنامه ای برای خروج نیز نداشت که حتی حاضر شدند فشارها و تحریم های بین المللی را نیز به جان بخرند. آنها همچنین تصمیم گرفتند پس از این تحریم ها دوره ای از مقاومت را تجربه نمایند و به دنبال عادی سازی نیز باشند. ترکیه همچنین کوشش کرد که حضور خود و نیروهای متحدش را به یک واقعیت سیاسی تبدیل کند؛ مانند قبرس شمالی و مناطق ترک نشین آن که تحت حمایت آنکارا بوده و در همین بین ترکیه فشارهای اتحادیه اروپا را پس زده و آن فشارها دیگر نمی توانند برای این کشور استراتژیک محسوب شوند.

یکی از بهانه هایی که دولت ترکیه به بهانه مبارزه با تروریسم و ورود موجی جدید از مهاجرین به داخل کشورش دنبال می نماید، حفظ نیروهای خود در سوریه در راستای نگرش نوعثمانیسم در منطقه است. دولت های منطقه به خصوص سوریه از این نوع رویکرد ترکیه به خوبی مطلع است و سعی می نماید با یاری روسیه نیروهای ترکیه را از عفرین و شرق فرات بیرون براند. البته تا زمانی که فشاری جدی به ترکیه وارد نگردد این کشور به سیاست های خود ادامه خواهد داد. حتی ممکن است حضور نظامی ترکیه پس از حل و فصل بحران سوریه نیز تداوم یابد؛ همانطور که در شمال عراق شاهد هستیم دولت ترکیه طبق قراردادهایی که با صدام حسین داشته پایگاه های خود را همچنان به بهانه مبارزه با پ.ک.ک حفظ نموده است و حتی بر تعداد آن هم افزوده است.

پیش بینی می گردد که ترکیه در سوریه نیز چنین سیاست هایی را در پیش گیرد و به همین دلیل حضور چند دهه ای را در بعضی از نقاط استراتژیک در شمال سوریه برای خود ترسیم نموده است. در این بین اگر دولت سوریه با یاری قدرت هایی چون روسیه و ایران نتواند ترکیه را از کشورش بیرون راند باید به تداوم حضور ناخوشایند آنکارا تن در دهد. در این بین اگر ترکیه بتواند حمایت روسیه را جلب کند که کاری بسیار سخت خواهد بود می تواند تضمینی برای تداوم حضورش در سوریه باشد.

23311